Κακοποίηση παιδιών με ειδικές ανάγκες

Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, όπως εγκεφαλική παράλυση, δυσμορφίες, νοητική στέρηση, τύφλωση, κώφωση, επιληψία, ψυχιατρικές διαταραχές κ.λπ. είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην κακοποίηση από ενήλικους και οι έρευνες διεθνώς δείχνουν ότι κακοποιούνται σε συχνότητα 3-4 φορές μεγαλύτερη από ό,τι τα παιδιά του γενικού πληθυσμού. Για παράδειγμα, στα κορίτσια με ειδικές ανάγκες έχουν βρεθεί ποσοστά σεξουαλικής κακοποίησης πάνω από 40% (Allington-Smith et al., 2002). Οι λόγοι που τα παιδιά αυτά είναι πιο ευάλωτα ποικίλλουν:

-Ισως δεν κατανοούν ότι κακοποιούνται, καθώς δεν γνωρίζουν τι είναι κακοποίηση, ή ίσως δυσκολεύονται να εκφράσουν αυτό που τους συμβαίνει, μη διαθέτοντας το κατάλληλο λεξιλόγιο.
-Ισως είναι πολύ απομονωμένα.
-Ισως έχουν δυσκολία στο λόγο. Η δυσκολία αυτή του παιδιού, η δυσκολία του να κατανοήσει, η υπερκινητικότητά του ή η κάποιες φορές ακατάλληλη συμπεριφορά, αυξάνουν τις πιθανότητες να χρησιμοποιήσει ο γονιός σωματική τιμωρία.
-Οταν αποκαλύψουν ότι κακοποιούνται, αντιμετωπίζονται με περισσότερη δυσπιστία από τους άλλους («είναι χαζό, άρα λέει παλαβομάρες»).
Τα σημάδια της κακοποίησης μπορεί να αποδοθούν στην αναπηρία του παιδιού (π.χ. «έχει μελανιές, επειδή είναι αυτιστικό και χτυπά τον εαυτό του»).
-Η κοινωνία μας υποτιμά με ρατσιστικό τρόπο την αναπηρία (σκεφτείτε π.χ. την υβριστική χρήση των λέξεων «κουφό αστείο», «σπαστικό μάθημα», «άκουσα κάτι κουλό». Το τελευταίο είναι δυστυχώς μια ακόμη εφεύρεση της αργκό, που θίγει ακόμη μια φορά τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Αναρωτιέμαι πότε εμείς οι Ελληνες θα δείξουμε ανθρωπιά και σεβασμό, όταν εφευρίσκουμε χιούμορ…). Τα παιδιά εισπράττουν αντίστοιχα μηνύματα από το περιβάλλον τους -ειδικά τους συνομηλίκους. Είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στα πειράγματα, στη θυματοποίηση από άλλα παιδιά («σχολικός εκφοβισμός»).
-Υπάρχει η κοινή πεποίθηση ότι τα παιδιά αυτά δεν κακοποιούνται ή ότι η κακοποίηση δεν έχει επιπτώσεις σε αυτά, ότι δεν την καταλαβαίνουν, άρα είναι σαν να μην έγινε.
-Οι οικογένειες που έχουν παιδιά με ειδικές ανάγκες ίσως είναι περισσότερο κοινωνικά απομονωμένες. Η κοινωνική απομόνωση είναι επιβαρυντικός παράγοντας για την εκδήλωση της παιδικής κακοποίησης. Επίσης, κάποιες κοινωνικά ρατσιστικές πεποιθήσεις που κατηγορούν έμμεσα την οικογένεια για την ύπαρξη του «προβληματικού» παιδιού ωθούν την οικογένεια σε ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση και μυστικοπάθεια σχετικά με την ύπαρξη της ιδιαιτερότητας στην οικογένεια. Ετσι, έχουμε οικογένειες που δεν παρουσιάζουν ποτέ το παιδί με νοητική στέρηση σε κοινωνικές εκδηλώσεις, για να «μην το δει ο κόσμος». Ή αποφεύγουν και οι ίδιοι τις κοινωνικές επαφές.
-Το παιδί συχνά βρίσκεται σε απόλυτη εξάρτηση από έναν ενήλικο πάροχο φροντίδας, κι αυτό το κάνει ιδιαίτερα ευάλωτο στην κακοποίηση από αυτό το άτομο, ιδιαίτερα αν αναλαμβάνουν την προσωπική του υγιεινή άλλοι.
-Το παιδί, ειδικά το παραμελημένο παιδί, έχει ανάγκη από προσοχή και άγγιγμα, και προσπαθεί να ευχαριστήσει τους ενήλικους. Αυτό το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο στους χειρισμούς παιδόφιλων.
-Ακόμη κι όταν οι ενήλικοι αντιλαμβάνονται κακοποίηση, έχουν ακόμη μικρότερες πιθανότητες να το αναφέρουν από ό,τι για τα παιδιά του γενικού πληθυσμού.

Η κοινωνία μας, με την εμμονή της στην τελειότητα, προάγει εμμέσως τον χαρακτηρισμό «ελαττωματικό» σε οτιδήποτε δεν υπακούει τα εξωπραγματικά πρότυπά της (π.χ. το πανευτυχές, ζάπλουτο, κοινωνικά κι επαγγελματικά επιτυχημένο ζευγάρι μοντέλων, που βλέπουμε στις διαφημίσεις). Οταν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες κακοποιούνται, και μάλιστα σεξουαλικά, η έννοια «ελαττωματικό» αποκτά μιαν άλλη ισχύ στον ψυχισμό τους, ένα διαφορετικό, συνταρακτικό βάθος, που διαρρηγνύει την αίσθηση του εαυτού του παιδιού στα θεμέλιά της. Εχουμε ευθύνη να προστατέψουμε όλα τα παιδιά, πολύ περισσότερο δε τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Έχουμε ευθύνη να τα προσεγγίσουμε, όχι με τη νοοτροπία τού: «κρίμα είναι…», αλλά με εκείνην τού: «δώρο είναι…»